Eenzaamheid

‘Meer dan een miljoen Nederlanders voelt zich sterk eenzaam’. Een urgente zin die op eenzaam.nl te lezen is. Veel mensen voelen zich wel eens eenzaam, maar wanneer dit sterk aanwezig of langdurig is, kan dit voor problemen zorgen. Dat het problematisch kan zijn, blijkt wel uit de vele krantenkoppen over eenzaamheid, eenzame uitvaarten en de Week tegen Eenzaamheid die elk jaar wordt georganiseerd. Hoe wordt deze eenzaamheid veroorzaakt, welke problemen komen er voor en wat kun je doen als je eenzaamheid ervaart of iemand kent die eenzaamheid ervaart? In deze blog leer je meer over dit veelvoorkomende probleem.

Sociaal isolement

Allereerst is het belangrijk om te weten dat eenzaamheid niet hetzelfde is als sociaal isolement. Bij sociaal isolement is er sprake van een situatie waarin iemand weinig of geen sociale contacten heeft. Eenzaamheid gaat over het gevoel wat iemand heeft: iemand voelt zich niet verbonden met anderen en mist een diepe, betekenisvolle band. Iemand kan dus een sociaal netwerk hebben, maar zich toch eenzaam voelen. Eenzaamheid kan op alle leeftijden voorkomen, maar doet zich meer voor bij ouderen en jongeren. Er zijn drie aspecten die bepalend kunnen zijn voor hoe eenzaam iemand zich voelt: het aantal beste vrienden, familie en het op regelmatige basis hebben van intiem contact met de partner.

Eenzaam online

Het sociale brein ontwikkelt door omgang met mensen in de echte wereld door middel van rechtstreeks contact. In een gesprek kun je bijvoorbeeld door middel van gezichtsuitdrukkingen en andere signalen afleiden wat iemand met zijn woorden bedoelt. Wanneer rechtstreeks contact niet mogelijk is, kunnen sociale media als medium fungeren. Als je namelijk iemand goed kent, is er niet persé een direct beeld nodig bij communicatie om een gesprek juist te kunnen interpreteren. Bellen is dan voldoende, want je stelt je voor hoe iemand eruit ziet, klinkt, ruikt of voelt. Dat wordt vanzelf aangevuld door innerlijke processen, op gang gebracht vanuit herinneringen.

Er ontstaan problemen wanneer sociale media niet alleen worden beschouwd als medium, maar als vervanging voor het rechtstreekse contact. Sociale media wekken dan de illusie dat online zijn verbondenheid betekent. Maar uit onderzoek blijkt dat sociale media juist de kwaliteit van bestaande relaties kunnen beschadigen en ervoor zorgen dat er minder écht contact is. Het kan eenzaamheid dus vergroten. Daarnaast is ook gebleken dat hoe meer tijd er op sociale media wordt gespendeerd, hoe minder empathie, verminderd welzijn en juist meer depressies er voorkomen.

Sociale media kunnen dus ondersteunen bij sociale contacten, maar ook eenzaamheid vergroten en samen voorkomen met andere problemen.

Pijn

Eenzaamheid doet letterlijk pijn. In wetenschappelijk onderzoek is onderzocht wat eenzaamheid, in de vorm van afwijzing, met het brein doet. Hieruit bleek dat het hersengebied dat geactiveerd wordt bij pijn, ook geactiveerd werd tijdens een pijnlijke afwijzing. Interessant is dat pijn en eenzaamheid nauw met elkaar verbonden zijn. Uit onderzoek is gebleken dat meer pijn het gevoel van eenzaamheid vergroot. Maar ook andersom geldt dat het gevoel van het ervaren van een sociale gemeenschap lichamelijke pijn kan verlichten. Een foto van familie of partner op het nachtkastje in het ziekenhuis kan dus al veel doen!

Gezondheid

Eenzaamheid veroorzaakt niet alleen pijn, maar ook stress. Eenzaamheid in de vroege kinderjaren heeft een hogere mate aan stress gedurende het hele leven tot gevolg. Dit komt

door (blijvende) veranderingen in het brein. Ook wanneer later eenzaamheid wordt ervaren, veroorzaakt het stress en kan het leiden tot chronische stress. Een sociaal netwerk kan het stressniveau verlagen en kan werken als ‘buffer’. Wanneer iemand zich beter geïntegreerd voelt in zijn sociale netwerk, is de toename van cortisol kleiner als reactie op stress. Cortisol is een hormoon dat wordt vrijgegeven wanneer er sprake is van langdurige stress. Wanneer er langdurig eenzaamheid wordt ervaren en er dus langdurig stress wordt ervaren, heeft dit gevolgen voor de fysieke en mentale gezondheid. Zo is er een hogere infectiegevoeligheid en door een langdurige verhoogde bloeddruk neemt de kans op hart- en vaatziekten toe. Psychische aandoeningen en eenzaamheid vormen een vicieuze cirkel: eenzaamheid werkt vaak psychische aandoeningen, zoals een depressie, in de hand, die op zijn beurt ook weer eenzaamheid veroorzaakt. Eenzaamheid heeft niet alleen invloed op psychische aandoeningen, maar heeft ook cognitieve gevolgen. Eenzame ouderen met dementie laten bijvoorbeeld een snellere cognitieve achteruitgang zien. Er wordt door eenzaamheid namelijk minder een beroep gedaan op de hersenen, waardoor er een verminderd prestatievermogen optreedt. Ook is de mate van sociale betrekkingen een risicofactor voor gezondheidsgedrag zoals voeding, beweging en roken. Eenzaamheid heeft dus grote gevolgen voor de gezondheid en is een grote risicofactor. Uit studies blijkt zelfs dat een sociaal isolement de kans op vroegtijdig overlijden met 2 tot 3 keer verhoogt!

Goed nieuws

Na het slechte nieuws over eenzaamheid, sluit deze blog toch ook af met goed nieuws. Er is namelijk wat te doen aan eenzaamheid! Zo kan prosociaal gedrag al een remedie zijn voor eenzaamheid. Een ander helpen, vrijwilligerswerk doen en geven aan de ander zijn allemaal vormen van prosociaal gedrag. Individualisme en egoïsme maakt eenzamer en minder gelukkig, maar geven heeft een positief effect op de beleving van geluk. Kleine gebaren doen ertoe en kunnen de negatieve cirkel van eenzaamheid doorbreken. Daarnaast is muziek enorm verbindend. Wanneer er samen op muziek wordt bewogen of gezongen, heeft dit een prosociaal effect: het vergroot de saamhorigheid en het vertrouwen in elkaar.

Wanneer er in relaties veel is beschadigd of eenzaamheid gepaard gaat met psychische problemen, zijn er interventies die in therapie vorm zouden kunnen krijgen. Denk hierbij aan cognitieve gedragstherapie met betrekking tot gedachten over contact met anderen, sociale ondersteuning, uitbreiding van contactmogelijkheden en het aanleren van sociale vaardigheden.

Ten slotte: soms is er juist de behoefte aan eenzaamheid en het is dan goed om deze op te zoeken. Wel is aan te raden dit niet op een passieve manier te doen, achter beeldschermen bijvoorbeeld, maar actief. Ga bijvoorbeeld de natuur in! Natuurbeleving leidt tot meer intrinsieke motivatie, persoonlijke autonomie en minder egoïsme. Deze soort eenzaamheid kan dus juist eenzaamheid tegengaan!

Ervaart u of iemand die u kent problemen met eenzaamheid en heeft u behoefte aan hulp en ondersteuning? Dan kunt u altijd contact opnemen met Deviaa voor een intakegesprek. Graag helpen wij u verder.

Myrna Hollebrandse
Psycholoog i.o.